اثر جهت های مختلف دامنه بر تولید رواناب سطحی، هدررفت خاک و عناصر غذایی در حوزه های آبخیز نمونه و شاهد کاخک

جهت دامنه نقش مهمی در مهار پاسخ های مختلف هیدرولوژیک حوزه آبخیز و خصوصاً در شرایط متنوع مدیریتی دارد. با وجود این بررسی جامع تاثیر جهت دامنه بر مولفه های مختلف هیدرولوژیک و در شرایط اجرایی اقدامات آبخیزداری کم تر مورد توجه قرار گرفته است. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر جهت های مختلف دامنه بر تولید روان آب سطحی، هدررفت خاک و عناصر غذایی به صورت مقایسه ای در دو آبخیز نمونه (حفاظت شده) و شاهد (حفاظت نشده) در حوزه آبخیز کاخک گناباد برنامه ریزی شد. بدین منظور پژوهش حاضر در پلات هایی با ابعاد استاندارد 1/22× 8/1 متر در هر یک از آبخیزهای نمونه و شاهد، در سه دامنه شرقی، غربی و شمالی و با سه تکرار و در مقیاس رگبارهای طبیعی اتفاق افتاده از سال 1390 تا اوایل سال 1393 و هم چنین شبیه سازی دو رگبار در انتهای دوره مذکور صورت پذیرفت. نتایج نشان داد که در آبخیزهای نمونه و شاهد، هدررفت خاک، غلظت نیتروژن ذره ای، غلظت پتاسیم ذره ای و غلظت رسوب دارای اختلاف معنی دار (05/0p<) بوده، اما حجم رواناب، غلظت فسفر ذره ای، غلظت فسفر محلول و غلظت پتاسیم محلول اختلاف معنی داری نداشته است (05/0p>). هم چنین مقادیر هدررفت خاک، غلظت نیتروژن ذره ای، غلظت پتاسیم ذره ای و غلظت رسوب در آبخیز شاهد نسبت به نمونه به ترتیب 9/7، 3/1، 63/0 و 8/1 برابر بیش تر بودند. در خصوص جهت های مختلف دامنه نتایج نشان داد که غلظت رسوب در جهت شمالی و غلظت پتاسیم ذره ای در جهت شرقی نسبت به جهت های دیگر دارای اختلاف معنی دار (05/0p<) بودند. براساس نتایج به دست آمده، اختلاف معنی داری بین حجم رواناب، هدررفت خاک، غلظت نیتروژن ذره ای، غلظت فسفر ذره ای، غلظت فسفر محلول و غلظت پتاسیم محلول در جهت های مختلف وجود نداشت (05/0p>). مقادیر کل هدررفت عناصر غذایی برای نیتروژن ذره ای، فسفر ذره ای، فسفر محلول، پتاسیم ذره ای و پتاسیم محلول در آبخیز شاهد نیز نسبت به آبخیز نمونه به ترتیب 3/3، 5/3، 06/1، 4/1 و 79/1 برابر بیش تر بودند. ضمناً سهم رواناب نسبت به رسوب در انتقال عناصر غذایی فسفر و پتاسیم به ترتیب در آبخیز شاهد 15/7 و 18/2 برابر و در آبخیز نمونه 6/23 و 76/1 برابر بوده است.